 |
| Samaya, 19.9.22 |
Monday 19 September 2022
Sunday 18 September 2022
Friday 16 September 2022
Wednesday 14 September 2022
BAHI KATHA | Fortnightly Column on BOOKS. 14.9.22
ସ୍ମୃତିର ଭାଷା
ବହି: ଇନ ଦି ଲାଙ୍ଗୁଏଜ ଅଫ ରିମେମ୍ବରିଂ: ଦ ଇନହେରିଟାନସ ଅଫ ପାର୍ଟିସନ
ଲେଖିକା: ଆଞ୍ଚଲ ମାଲହୋତ୍ରା
ପ୍ରକାଶକ: ହାରପର କଲିନସ, ମୂଲ୍ୟ: ୭୯୯ ଟଙ୍କା
ଆଞ୍ଚଲ ମାଲହୋତ୍ରା ଏହା ପୂର୍ବରୁ ବି ଦେଶ ବିଭାଜନର ପ୍ରେକ୍ଷାପଟରେ ଗୋଟେ ବହି ଲେଖିଛନ୍ତି: ରେମନାଣ୍ଟସ ଅଫ ଏ ସେପାରେସନ । ଏ ପୁସ୍ତକରେ ଆଞ୍ଚଲ ମାଲହୋତ୍ରା ଶରଣାର୍ଥୀମାନେ ସୀମା ସେପଟୁ ନିଜ ସହିତ ଧରି ଆସିଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଭାଜନର କଥା ଏବଂ ଦେଶ ଭାଗରେ ଦେଶାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିବା ଲୋକ ମାନଙ୍କ କଥା କହିଛନ୍ତି । ଏ ବସ୍ତୁ ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି ବାସନପତ୍ର, ଲୁଗାପଟା, ବହି, ଡାଏରି, ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍, ଗହଣା ପତ୍ର । ଏ ବସ୍ତୁ ଭିତରେ ରହିଛି ଭାଷା, ଜୀବନଶୈଳୀ ଆଉ ସ୍ମୃତି । ଦେଶ ବିଭାଜନ ବେଳେ ଭାରତକୁ ଚାଲି ଆସିଥିବା ଅନେକ ଲୋକଙ୍କ ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରି ସେମାନଙ୍କ କଥା ଆଧାରରେ ଏ ବହି ଲେଖ୍ା ଯାଇଛି । ଏ ବହିରେ ଥିଲା ହିଂସାର କଥା ଆଉ ସେ ହିଂସାକୁ ଦେଖିଥିବା, ଭୋଗିଥିବା ଲୋକଙ୍କ କଥା । ସେମାନଙ୍କ ମାନସିକ ଅବସ୍ଥାର କଥା ଥିଲା ଆଉ ତା ସହିତ ସାହସର କଥାବି ଥିଲା, ହିଂସାର କଥା ଥିଲା, ଭାଇଚାରାର କଥାବି ଥିଲା, ପଶୁତ୍ୱର କଥା ଥିଲା, ମାନବିକତାର କଥାବି ଥିଲା ।
‘ଇନ ଦି ଲାଙ୍ଗୁଏଜ ଅଫ ରିମେମ୍ବରିଂ: ଦ ଇନହେରିଟାନସ ଅଫ ପାର୍ଟିସନ’ ବହିଟି ତାଙ୍କର ପୂର୍ବ ବହିର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅଂଶ ଭଳି ଲାଗେ । ଏ ବହିରେ ଆଞ୍ଚଲ ମାଲହୋତ୍ରା ଯେଉଁମାନେ ଦେଶ ବିଭାଜନ ବେଳେ ଭାରତକୁ ଆସିଥିଲେ ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ପିଢ଼ି, ତୃତୀୟ ପିଢ଼ି ଏପରିକି ଚତୁର୍ଥ ପିଢ଼ିର ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରି ତାଙ୍କ ମନରେ ଦେଶ ବିଭାଜନର କି ଛାପ ରହିଛି ସେ ବିଷୟରେ ଲେଖିଛନ୍ତି । ୧୯୪୭ରେ – ଆଜକୁ ୭୫ବର୍ଷ ତଳେ ଯାହା ଘଟି ଯାଇଛି ତାହା ଆଜି ତାରିଖରେ ଆଉ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ କି? ଏ ପ୍ରଶ୍ନଟି ବାରମ୍ବାର ଏ ବହିରେ ପଚରା ଯାଇଛି । ଆଉ ଯଦି ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ, କେତେଦୂର ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ?
ଆଞ୍ଚଲ ମାଲହୋତ୍ରାଙ୍କର ବକ୍ତବ୍ୟ ହେଲା: ଯଦି କେହି ଭାବୁଥାନ୍ତି ଯେ ୭୫ବର୍ଷ ତଳେ ଦେଶର ବିଭାଜନ ରହିଛି ଏବଂ ଏହା ଆମର ବର୍ତ୍ତମାନକୁ ଆଉ ପ୍ରଭାବିତ କରିବ ନାହିଁ, ତେବେ ସେମାନେ ହୁଏତ ଜନଚେତନାକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ବୁଝି ପାରି ନାହାନ୍ତି । ଦେଶ ବିଭାଜନର ସ୍ମୃତି ଆମର, ବିଶେଷକରି ଯେଉଁମାନଙ୍କର ପରିବାର, ପୁର୍ବପୁରୁଷମାନେ ଦେଶ ବିଭାଜନରେ ଦେଶାନ୍ତରିତ ହେଇଛନ୍ତି- ତାଙ୍କ ଚେତନାରେ କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି ପ୍ରୋଥିତ ହେଇ ରହିଛି । ସେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ବି ରହିଛି । ସେ କଷ୍ଟ ବି ରହିଛି । ଆଉ ସେ ସମୟରେ ଯେଉଁ ସାହାଯ୍ୟ ସହାନୂଭୁତି ଯେଉଠୁ ବି ପାଇଥାନ୍ତି ସେକଥା ବି ତାଙ୍କର ଚେତନାରେ କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି ରହିଛି ।
ଏ ପୁସ୍ତକର ଅନ୍ତଃସ୍ୱର ହେଲା: ଯଦି ଆମେ ପରସ୍ପରର ଦୁଃଖ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ହେଇଥିବା ହିଂସାର କାହାଣୀକୁ ସହାନୂଭୁତିର ସହିତ ଶୁଣୁ ତେବେ ହୁଏତ ଜୀବନକୁ ନୂଆଭାବରେ ଜିଇଁବାର ଏକ ରାହା ପାଇଯିବା । ଆମେ କେବଳ ହିଂସାର ଦୃଶ୍ୟକୁ ମନେ ପକେଇବା ନାହିଁ, କେବଳ ସୀମା ସେପଟରୁ ଆସୁଥିବା ଟ୍ରେନ୍ ଭର୍ତ୍ତି ଶବକୁ ଦେଖିବା ନାହିଁ, ବିଭାଜନ-ହିଂସାର ଶିକାର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖି ପାରିବା ଏବଂ ନୂଆ ଭାବରେ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିପାରିବା ।
ଏ ପୁସ୍ତକଟି ଆକାର ବେଶ ଦୀର୍ଘ । ୭୦୦ ପୃଷ୍ଠାରୁ ଅଧିକ । ଏ ଦୀର୍ଘ ପୁସ୍ତକରେ ଅନେକ ଲୋକଙ୍କର ଗଳ୍ପ ରହିଛି । ଆଉ ଏ ଗଳ୍ପ ଗୁଡିକରେ ଅନେକ ସ୍ତର ବିନ୍ୟାସ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଏଥିରେ ଦୁଃଖ ଶୋକ ସହିତ ଆଶା ଏମିତି ଭାବରେ ମିଶାମିଶି ହେଇ ରହିଛି ଯେ ଗୋଟିକରୁ ଆଉ ଗୋଟିକ ସଂପୁର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଅଲଗା କରି ଦେଖିବା କଷ୍ଟ ।
ଏ ବହିରେ କେବଳ ପଞ୍ଜାବର କଥା ଲେଖାହେଇନାହିଁ । ଦେଶ ବିଭାଜନ ଦେଶର ପଶ୍ଚିମ ପଟରେ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପୂର୍ବ ପଟରେ ବି ହୋଇଥିଲା । ପଞ୍ଜାବ ଦି ଭାଗ ହେଇଥିଲା ଏପଟେ ବଙ୍ଗଳା ବି ଦି ଭାଗ ହେଇଥିଲା । ବଙ୍ଗଳାର ବିଭାଜନରେ ବେଶୀ ପୀଡ଼ା ଦାୟକ କାରଣ ବଙ୍ଗଳା ଇତିହାସରେ ତିନିଥର ଦି ଭାଗ ହେଇଛି । ଥରେ ୧୯୦୫ରେ, ଥରେ ୧୯୪୭ରେ ପୁଣି ୧୯୭୧ରେ । ୧୯୭୧ରେ ବାଂଲାଦେଶ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ସେତେବେଳେ ବି ଅନେକ ଲୋକ ଭାରତ ଭିତରକୁ ଆସିଲେ ।ୁ ଆଞ୍ଚଲ ମାଲହୋତ୍ରା ପଞ୍ଜାବ ଏବଂ ବାଂଲାଦେଶ ଛଡା ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଯେଉଁମାନେ ଦେଶାନ୍ତରିତ ହେଇଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ବି କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ କଥା ମଧ୍ୟ ବହି ଭିତରକୁ ଆଣିଛନ୍ତି । ଯେମିତି ପଶ୍ଚିମରେ ଆଫଗାନିସ୍ଥାନରୁ ପୂର୍ବରେ ବର୍ମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁଣି କାଶ୍ମୀର, ମାଲାବାର, ଗୁଜୁରାଟ ଏବଂ ଉତ୍ତର ପୂର୍ବ କ୍ଷେତ୍ର ଗୁଡିକ । ଦେଶାନ୍ତରିତ ହେଇଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ପୁଅ, ନାତି ଅଣନାତି ମାନଙ୍କ ସହିତ ସେ କଥା ହୋଇଛନ୍ତି, ଦୀର୍ଘ ସାକ୍ଷାତକାର ନେଇଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଆଖିରେ ଦେଶ ବିଭାଜନକୁ ଦେଖିବାର ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି ।
ଏ ବହିରେ ସେ କେବଳ ଭାରତୀୟ ମାନଙ୍କ ସହିତ କଥା ହେଇଛନ୍ତି ତାହା ନୁହଁ, ପାକିସ୍ତାନୀ, ବାଂଲାଦେଶୀମାନଙ୍କ ସହିତ ମଧ୍ୟ କଥା ହେଇଛନ୍ତି ଏବଂ ଦେଶ ବିଭାଜନ ଓ ଦେଶାନ୍ତର ସେମାନଙ୍କୁ କିଭଳି ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ସେକଥା ମଧ୍ୟ ଜାଣିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି ।
ଏ ବୃହଦାକାର ବହିଟି ୨୪ଟି ଅଧ୍ୟାୟରେ ବିଭକ୍ତ। ଏକ ବିଶେଷ ଆବେଗକୁ ନେଇ ଗୋଟେ ଅଧ୍ୟାୟ କରିବାର ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ଯେତେବେଳେ ଘୃଣାର ମଞ୍ଜିକୁ ପୁଣି ଥରେ ବୁଣିବାର ଚେଷ୍ଟା ହେଉଛି ଆଉ ସାରା ପୃଥିବୀକୁ ଏ ମଞ୍ଜି ଯେମିତି ଦୃମରେ ପରିଣତ ହେବ ସେଭଳି ଭାବରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଛି ସେ ସମୟରେ ଏ ବହି ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ କାରଣ ଏ ବହି ଆମକୁ ଘୃଣାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧରେ ଉଠିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରିତ କରିବ। ଆଉ ଏକଥା ବି ମନେ ପକେଇଦବା ପାଇଁ ଏ ବହି ସାହାଯ୍ୟ କରିବ ଯେ ଦେଶ ବିଭାଜନ ବେଳେ ହିଂସା ଉଭୟ ପଟରୁ ହେଇଥିଲା । ଉଭୟେ ଏହାର ଶରବ୍ୟ ହେଇଥିଲେ ଏବଂ ଉଭୟଙ୍କୁ ଏକାଠି ଶାନ୍ତିର ଏବଂ ସହାବସ୍ଥାନର ମାର୍ଗ ଖୋଜିବାପାଇଁ ପଡିବ।
++
This column is published every alternate Wednesday.
https://www.odishasahitya.com/bahikatha-48/?fbclid=IwAR15lquPZjDcYaCzaAv-9SV-y890NIas56etze1849KOmmSCXsJ5KymKGJk
Sunday 11 September 2022
Sunday 4 September 2022
.jpeg)
Saturday 3 September 2022
Bahi Katha | Fortnightly Column on Books.
ବହି: ଦ ଲଷ୍ଟ ଡାଏରୀ ଅଫ କସ୍ତୁର, ମାଇ ବା
ଲେଖକ: ତୁଷାର ଗାନ୍ଧୀ
ପ୍ରକାଶକ: ହାରପର କଲିନସ
ମୂଲ୍ୟ: ୫୯୯ ଟଙ୍କା
କସ୍ତୁରବା (୧୮୬୯-୧୯୪୪) ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଭାବରେ ଅଧିକ ପରିଚିତ । ମାତ୍ର ତେର ଚଉଦ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେମାନଙ୍କର ବିବାହ ହୋଇଥିଲା । ତା ପରଠୁଁ କସ୍ତୁରବା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପାଖେ ପାଖେ ତାଙ୍କର ଛାଇହେଇ ସାରା ଜୀବନ କଟେଇଛନ୍ତି । ଏ ପୁସ୍ତକଟି ତାଙ୍କର ଗୋଟେ ଛୋଟ ଡାଏରୀ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଏ ଡାଏରୀରେ ୧୯୩୩ ଜାନୁଆରୀରୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଯାଏ- କେବଳ ନଅମାସର କଥା ଅଛି ।
ଏ ଡାଏରୀଟିକୁ ସଂପ୍ରତି ଗାନ୍ଧୀ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଫାଉଣ୍ଡେସନର କର୍ମୀମାନେ ଇନ୍ଦୋରର କସ୍ତୁରବା ଆଶ୍ରମର ପୁରୁଣା ଜିନିଷପତ୍ର ଭିତରୁ ଡାଏରୀଟିକୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଛନ୍ତି । ୧୯୩୩ର ଡାଏରୀ ତେଣୁ ତାର ଶତଛିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା । ତେବେ ଏ ଡାଏରୀର ଲେଖା ଏତେ ମାର୍ମିକ ଏବଂ ଏହା ଭାରତର ସ୍ଵାଧୀନୀତା ସଂଗ୍ରାମ ଇତିହାସର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶ । ତେଣୁ ତାଙ୍କର ଅଣନାତି ତୁଷାର ଗାନ୍ଧୀ ଏହାକୁ ବହି ଆକାରରେ ପାଠକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇଛନ୍ତି ।
ଏ ଡାଏରିଟି ପଢ଼ିଲେ ଲୋମ ଟାଙ୍କୁରି ଉଠେ । କାରଣ ଏହା ଇତିହାସର ଏକ ବିଶେଷ ସମୟର ଦସ୍ତାବିଜ୍- ଯେତେବେଳେ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ନେତୃତ୍ୱ ନେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ବାରମ୍ବାର ଜେଲ ଯାଉଛନ୍ତି । ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କର ସଂପୁର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନକୁ ଦେଶ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଦେଇଥିଲେ ।
ଏ ଡାଏରୀରେ ଜଣେ ପତ୍ନୀର ସ୍ଵାମୀର ଅବସ୍ଥା କେମିତି ଅଛି, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେମିତି ଅଛି – ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଉତ୍କଣ୍ଠା ରହିଛି । ପୁଣି ଜଣେ ସଚ୍ଚା ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀର ବଳିଷ୍ଠ କଣ୍ଠ ସ୍ଵର ରହିଛି । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହିତ କସ୍ତୁରବା ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସାରା ଜୀବନ ଦେଶ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଦେଇଥିଲେ ।
ଏ ଡାଏରୀର ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ । ଭାଷା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ । କିନ୍ତୁ ସେଥିରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ଏବଂ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ଜଳ ଜଳ ହେଇ ଦିଶିଯାଏ । ଏ ଡାଏରୀ ପଢ଼ିଲେ ଜାଣିହେବ କସ୍ତୁରବା ଜଣେ ମା ଭାବରେ, ଜଣେ ପତ୍ନୀ ଭାବରେ, ଜଣେ କର୍ମୀ ଭାବରେ ଏବଂ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ଦେଶ ପାଇଁ କି ପ୍ରକାର ବଳିଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି ।
ଏ ଡାଏରୀରୁ ଜାଣିହେବ କସ୍ତୁରବାଙ୍କ ଭଳି ମହିଳାମାନେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମପାଇଁ କି କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରିଛନ୍ତି! ଏ ଡାଏରୀର ପ୍ରଥମ ଏଣ୍ଟ୍ରି ହେଉଛି ୨୨ ଜାନୁଆରି ୧୯୩୩ର । ଏଥିରେ ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି: ଆଶ୍ରମ ଛାଡିଲି ଆଉ ବର୍ଷାତ ତାଲୁକରେ ବୁଲି ବୁଲି ୮.୩୦ ରେ ପହଞ୍ଚିଲି । ଆମେ ଭଦ୍ରାନରେ ସେ ରାତିରେ ଶୋଇଲୁ ।”
ତା ପରଦିନ ସେମାନେ ଭଦ୍ରାନ ଛାଡିଲେ ଗୋଟେ ଶଗଡ ଗାଡିରେ । ପରଦିନ ଞ୍ଚିଲେ ସେମାନେ ବଚାସାନରେ । ସେଠୁ ଧର୍ମାଜ ତାପରେ ବଡାଲା ଆଉ ତା ପରେ ପରେ ଗାଁକୁ ଗାଁ । ଗୁଜୁରାଟର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଏହିଭଳି ଭାବରେ ପ୍ରତିଦିନ ବୁଲି ବୁଲି ଝିଅ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଶି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରରେ ଭାଗନେବାପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା. ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗଦେବା ପାଇଁ ଅନୁପ୍ରେରିତ କରିବା ଥିଲା ସେମାନଙ୍କର କାମ ।
ଆଉ ଗୋଟିଏ ବିଷୟ ତାଙ୍କ ଡାଏରୀରୁ ଜଣାଯାଏ- ଅନ୍ୟର କଥା ଶୁଣିବାର ଆଗ୍ରହ । ଏହାର ବହୁ ଉଦାହରଣ ଏ ଡାଏରୀରୁ ମିଳେ । ଗୋଟେ ଏଣ୍ଟ୍ରିରେ ଲେଖା ହେଇଛି: ଲିମ୍ବାସିରେ ରହିଲି ସେଠି ଭାଇ ଭଉଣୀମାନଙ୍କ ସୁଖ ଦୁଃଖର କଥା ଶୁଣିଲି ଆଉ ଫେରିଲି । ଏଥିରୁ ଗୋଟେ ବଡ ଶିକ୍ଷା ମିଳେ । ଜଣକ କଥା ଉପରଠାଉରିଆ ଭାବରେ ନୁହେଁ – ମନଯୋଗ ଦେଇ ଶୁଣିବା – ଇଏ ଗୋଟେ ପ୍ରକାରର ଭଲ ପାଇବା । ଇଏ ଗୋଟେ ପ୍ରକାରର ସନ୍ତୋଷ କହୁଥିବା ଲୋକ ତାଙ୍କ ପାଇଁ । ଆଉ ଯଦି ଆପଣ ଏହାକୁ ମନଦେଇ ଅନ୍ତରର ସହିତ ଶୁଣୁଥିବେ ତାହାହେଲେ ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ ବି । କସ୍ତୁରବା ଲୋକଙ୍କ କଥା ଶୁଣିବାକୁ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ତାଙ୍କ ସୁଖଦୁଃଖକୁ ନିଜ ଅନ୍ତରରେ ଅନୁଭବ କରୁଥିଲେ ।
ପ୍ରଥମ ଏଣ୍ଟ୍ରିର କିଛିଦିନ ପରେ ଗୋଟେ ନୋଟ ଆସିଲା ଯେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କେତେଜଣ ମହିଳାଙ୍କ ସହିତ କସ୍ତୁରବାଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଗଲା । ଡାଏରୀରେ ଲେଖା ଯାଇଛି : ୦୮.୦୨.୧୯୩୩ରେ ବର୍ଷାଦରେ ଆମ କେସ୍ ଉଠିଲା । ୯ ଫେବୃଆରିରେ ସଜା ଶୁଣାଗଲା ଆଉ ୧୦ ଫେବୃଆରିରେ ଆମେ ସକାଳୁ ଛାଡିଲୁ ଏବଂ ଏଠି ପହଞ୍ଚିଲୁ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ । ଏଠି ଅର୍ଥାତ ସାବରମତି ଜେଲରେ । ଜେଲରେ ସେ ଭେଟିଲେ ମୀରାବେନ୍ ଙ୍କୁ । ସିଏ ମଧ୍ୟ ସେହିଦିନ ଜେଲରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ।
କସ୍ତୁରବା ଲେଖିଛନ୍ତି, ତେଣୁ ମୁଁ ଭାରି ଖୁସି । ଆମେ ଦୁଇଜଣ ସାଙ୍ଗରେ ରହିଲୁ । ଦିନଗୁଡିକ ବିତି ଯାଉଥିଲା ପ୍ରାର୍ଥନାରେ, ବିଭିନ୍ନ କାମ କରିବାରେ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଚିଠି ଲେଖିବାରେ (ଏହି ସମୟରେ ସେ ଆଉ ଗୋଟେ ଜେଲରେ ଥିଲେ), ଗୀତା ପଢ଼ିବାରେ ଆଉ ଖବରକାଗଜ ପଢ଼ିବାରେ ।
ଖବର କାଗଜ ଥିଲା କସ୍ତୁରବାଙ୍କ ପାଇଁ ଖବର ଜାଣିବାର ମୁଖ୍ୟ ସୂତ୍ର ଆଉ ବାହାର ଦୁନିଆ ସହିତ ତାଙ୍କର ଯୋଗସୂତ୍ର । ଜାତୀୟ ସଂଗ୍ରାମରେ କଣ ହେଉଛି ସେ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଇଏ ଥିଲା ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ସୂତ୍ର । ପୁଣି ଚରଖା କାଟିବା ଥିଲା । ୩୦୦ ରୁ ୪୫୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଷ୍ଟ୍ରାଣ୍ଡ ଚରଖା ସେ କାଟୁଥିଲେ । ଆଉ ଭଲ ସୂତା ତିଆରି କରିପାରୁଥିଲେ ।
ଯେତେବେଳେ କୋଚରାବ ଆଶ୍ରମର ଗୋଟେ ପରିବାରର ଝିଅଟିଏ ବାହାଘରର ଆଶିର୍ବାଦ ନେବାପାଇଁ କସ୍ତୁରବାଙ୍କ ପାଖରେ ଜେଲ ଖାନାରେ ପହଞ୍ôଚଲେ କସ୍ତୁରବା କହିଲେଯେ ସେ ତାଙ୍କୁ ଦୁଇଟା ଶାଢ଼ି ଦେବେ । “ଏଇ ଜେଲରେ ବସି ଆଉ କିଛି ଜିନିଷ ଦେବାକଥା ମୁଁ ଭାବିବି ପାରୁନି ।”
କସ୍ତୁରବା ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ବିବାହିତ ଜୀବନର ଅନେକ ସମୟ ପରସ୍ପରଠୁ ଅଲଗା ବିଭିନ୍ନ ଜେଲରେ କଟେଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବଳିଦାନ କଥା ଯଦି ଜଣେ ଚିନ୍ତାକରେ ତେବେ ଅବାକ ହୁଏ ଗୋଟେ ପରିବାର ଏତେ ବଳିଦାନ କେମିତି ଦେଇପାରେ । ଗାନ୍ଧୀ ତ ଗାନ୍ଧୀ କସ୍ତୁରବା ମଧ୍ୟ ।
ଏ ଡାଏରୀରେ ଏକଦମ ରୋକଠୋକ ଭାବରେ କସ୍ତୁରବା ଗୋଟେ ଘଟଣାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଘଟଣାଟି ୩୧ ଜୁଲାଇ ରାତିର । “ଗୋଟାଏ ତିରିଶ ବେଳେ ତିନି ଗାଡି ପୋଲିସ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲେ । ମୁଁ, ବାଲ ଏବଂ ମହାଦେବ ଭାଇ – ଆମକୁ ଗୋଟେ କାର୍ରେ ପୂରାଇ ଦିଆଗଲା । ବାପୁଜୀଙ୍କୁ ଆଉଗୋଟେ ଗାଡିରେ । ଆଉ ଆମକୁ ଜେଲ ନିଆଗଲା । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭଉଣୀ ମାନଙ୍କୁ ଆଶ୍ରମରୁ ହୁଏତ ଗିରଫ କରାଯାଇ ସାରିଲାଣି ଆଉ ଅଣାଯାଇ ସାରିଲାଣି । ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ମୁଁ ପୋଟଳର ସୁପ କଲି ବାପୂଜୀଙ୍କ ପାଇଁ ଖାଇବାକୁ ପଠେଇଲି ।
ଆଜି ସନ୍ଧ୍ୟା ୮ଟା ବେଳେ ସେମାନେ ବାପୁଙ୍କୁ ନେଇଗଲେ । ଆମେ ଜାଣିଲୁ ତା ପରଦିନ ଖବର କାଗଜରୁ ଯେ ବାପୁଜୀଙ୍କୁ ମହାଦେବଭାଇଙ୍କ ସହିତ ଏରୱାଡା ଜେଲ (ପୁଣେ)କୁ ନେଇଯାଇଛନ୍ତି ।
ଏହାର କିଛିଦିନ ପରେ କଲେକଟର ଜେଲରେ ଥିବା ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଗୋଟେ ନୋଟିସ୍ ଦେଲେ ଯେ ଜେଲ ଛାଡି ଦିଅନ୍ତୁ ଆପଣମାନେ । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଏକଥା ବି ଚେତେଇ ଦେଲେ ଯେ ସେମାନେ ନଈ ପାରିହେବେନାହିଁ । କସ୍ତୁରବା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମହିଳାମାନେ ତୁରନ୍ତ କଲେକଟରଙ୍କ ଆଦେଶକୁ ଅମାନ୍ୟକଲେ । ଆଉ ସେମାନଙ୍କୁ ପୁଣି ଜଣେ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟଙ୍କ ସାମ୍ନାକୁ ନିଆଗଲା ଏବଂ ସେମାନେ ଜେଲକୁ ଫେରି ଆସିଲେ ।
ଏ ଡାଏରୀରେ ୧୮ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୩୩ରେ ଗୋଟେ ଏଣ୍ଟ୍ରି ଅଛି । ଏଥିରେ ଜଣେ ପତ୍ନୀର ଉତ୍କଣ୍ଠା ପାଠକମାନେ ଅନୁଭବ କରି ପାରିବେ । କସ୍ତୁରବା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଅନଶନକୁ ନେଇ ବଡ ଉଦବିଗ୍ନ ଥିଲେ । ସେ ଖବର କାଗଜରେ ପଢ଼ିଥିଲେ ଯେ ଗାନ୍ଧୀ ଅନଶନରେ ବସିଛନ୍ତି । ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି, “ଖବର କାଗଜ ଆସିଲା ପଢ଼ି ଜାଣିଲିଯେ ବାପୂଜୀଙ୍କର ଅନଶନ ଜାରି ରହିଛି । ତାପରେ ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ଗୋଟେ ଟେଲିଗ୍ରାମ କଲି ରବିବାର ସକାଳେ । ମୁଁ କହିଲି ଯେ ମୁଁ ଜାଣିଲିଯେ ଆଜି ଅନଶନର ତୃତୀୟ ଦିନ, କେମିତି ଅଛ ମୋତେ ଜଣାଅ” । ତାପର ଦିନର ଏଣ୍ଟ୍ରି: କିଛି ଜବାବ ଆସିନି ।
କସ୍ତୁରବା ଜଣେ ଅସାଧାରଣ ମହିଳା ଥିଲେ । ଜଣେ ପତ୍ନୀ, ମା ବନ୍ଧୁ, ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଲକ ପ୍ରେରଣାଦାୟୀ ମୂର୍ତ୍ତି ।
ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାରୁ ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ଏ ଡାଏରୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଆମ ପାଖକୁ ଆସେ ତାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ କୋମଳ ଆଉ ସରଳ । ଭାସି ଆସେ ଆଶା ଏବଂ ବିଶ୍ଵାସର ବାର୍ତ୍ତା । ଏ ସ୍ଵରକୁ ଆମେ ଆହୁରି ଗଭୀରତାର ସହ ଶୁଣିବା ଦରକାର, ଅନ୍ତର ଭିତରକୁ ନେବା ଦରକାର ।
ଏ ବହିଟିକୁ ଆପଣ ନିଶ୍ଚୟ ପଢ଼ନ୍ତୁ ।
Posted on 31.8.22
See other posts in www.odishasahitya.com
WINDOW SEAT. Weekly column in English, 4.9.22
Window Seat | Mrinal Chatterjee | 4.9.22
100 years of ‘Bidrohi’ and ‘Dhumketu’
"Bidrohi",
the most famous poem by Kazi Nazrul Islam was written in December 1921 and was
published in several periodicals. This revolutionary poem, written in Bengali
became a raze and continue to enthrall the readers and listeners. It was first
published in a book titled Agnibeena: the first anthology of Nazrul's poems in
October 1922. It became so popular that Kazi Najrul was then known as ‘Bidrohi
Kabi’- ‘Rebel Poet’, though he had written thousands of love and devotional
songs in his later years.
(Read
the English translation of the poem here: https://imcradiodotnet.wordpress.com/.../kazi-nazrul.../
Born
in Churilia of Burdawan district of British Bengal in 1899 into a Bengali
Muslim family Najrul’s life was a roller coaster journey. He lost his father at
a young age and had to take care of his family. He was attracted to folk theatre at a young age
and joined a (travelling theatrical group) run by his uncle Fazle Karim, where he
learnt writing poems and plays also learnt Bengali and Sanksrit literature. In
1910 he left the troupe and joined school. He studied up to grade 10 but did not appear at the matriculation pre-test
examination; instead in 1917, he joined the British-Indian Army at the age
of eighteen. Attached to the 49th Bengal Regiment, he was
posted to the Karachi Cantonment, where he wrote his first prose and poetry.
Although he never saw active fighting, he rose in rank from corporal to
havildar (sergeant).
He left Army in British Indian army in 1920
when the 49th Bengal Regiment was disbanded and settled in Calcutta.
His life took another turn when he turned to
literature and politics. He started writing rebellious poems and became active
against the British administration.
He was most active as a journalist from 1920-1926 and was involved with three newspapers, all in Bengali- Nabajug (New Age), Dhumketu (Comet) and Langol (The Plough).
The
first issue of the bi-weekly Bengali paper Dhumketu was published on 11 August
1922. Its last issue was published on March 1923. In its short span of
existence Dhumketu (which means comet in English) like its name suggested
illuminated the media ecosphere of its time. Najrul was arrested for a poem ‘Anandamayeer
Agamane’ that he published in this paper.
 |
| First Issue of Dhumketu |
Along with rebellion, he had within him a
devotional streak. He wrote many devotional and love songs, which made him very
popular. He wrote plays and also made couple of films.
His life took another turn in late 1930s as his
wife seriously ill. He was physically, emotionally and financially drained. He sank
into depression and gradually lost his mental balance. In 1974 he was brought
to Bangladesh and conferred citizenship. He lost his long battle with illness
in January 1976.
Digital Humanities
A Bengaluru (Bangalore in earlier times) based College recently organized a conference on
‘Impact and Challenges of Digitalization in the Field of Humanities’, where I
was invited as the Chief Guest. Digitalization is the conversion of text, pictures, or
sound into a digital form that can be processed by a computer. With Digitalization in the field of Humanities emerged what is
now called Digital Humanities. Dictionary.com defines digital humanities as "an
academic field concerned with the application of computational tools and
methods to traditional humanities disciplines such as literature, history, and
philosophy." To elaborate, it is a field of study, research, teaching, and
invention concerned with the intersection of computing and the disciplines of
the humanities.
As digital technology becomes
all-pervasive and wildly disruption- I guess it is time to embrace digital
humanities which might help us helping us to expand our understanding of human
culture in a digital world.
Tail piece: Digital Sannyas
It sure would be more
difficult than the Sanyas we know but a journo friend has this post to share:
"Friends, I am taking techno sanyas for four months from 10 a.m. today to
experience digital samadhi otherwise known as metastability which in digital
electronics is a state wherein a circuit must decide between two states based
on an input which itself is undecided meaning which is neither zero nor one!
So goodbye för now and
see you in the new year"
Wondering if I should
try at least a week's digital sanyas!
++
Journalist turned media academician
Mrinal Chatterjee lives in Dhenkanal, Odisha. He also writes fiction and plays.
mrinalchatterjeeiimc@gmail.com
Window Seat is published every Sunday in www.prameyanews.com and Gangtok based English daily Sikkim Express.
https://www.prameyanews.com/window-seat-100-years-of-bidrohi-and-dhumketu/
Subscribe to:
Posts (Atom)